ARUZ VEZNİNİN KULLANILDIĞI MANZUMELERDE MISRAIN SON HECESİ

Özet

Aruz vezni temelde eski Arap şiirine has ve Arapçanın sentaksıyla uyumlu ritmik bir ahenk sistemidir. İslamiyet’in yayılmasıyla Müslüman olan topluluklar da bu ölçüyü benimseyerek kendi dillerinde tatbik etmişlerdir. Dilin kendi bünyesinde bulunan uzun seslilerden dolayı Farsçada aruz vezni daha kolay uygulanmıştır. Türkçede ise umumiyetle yabancı olan uzun ünlülerden dolayı aruz veznini kullanmak oldukça zor olmuştur. Ancak uzun çabalar sonucunda temel pek çok özelliği aynı kalmakla birlikte kendine has özellikleriyle Türk aruzu teşekkül etmiştir. Türk aruzuna dair teorik eserler her ne kadar aradığımız detaylı bilgileri sunmasa da manzumelerdeki aruz tasarrufları oldukça tutarlıdır. Bu araştırmada aruz vezninde tutarlı olarak daima kapalı hece şeklinde uygulanan mısra sonundaki heceler ele alınacaktır. Mısra sonlarında şairlerin hassas davranıp en küçük farklılıklara bile dikkat ettiği görülür. Bugün hepsini aynı şekilde değerlendirdiğimiz son hecelerdeki farklılıklar vezin tef’ilelerinde aslında gösterilmektedir. Veznin sonunda yer alan “fâ‘ilât”, “fâ‘ilân”, “fâ‘ilün” tef’ilelerinin son hecesi bugün aynı sayılıp tek kapalı hece diye geçiştirildiği halde birbirinden farklı niteliklere sahiptir. Aynı şekilde mısra sonunda yer alan “evvelâ / kula”, “gibi / habâb” kelimelerinin son heceleri bugünkü uygulamada denk sayılarak tek kapalı hece şeklinde kabul edilmektedir. Hâlbuki son hecelerin aslında yer alan farklı nitelikler aruzun gerektirdiği tasarruflarla taktî edilmekte ve okuyuşta bir denklik sağlanmaktadır. Aruz öğretiminde yapılan işlemlerden biri olan son hecenin daima kapalı ( _ ) oluşunu bu noktada yeniden ele almak gerekir. Mısra içinde yapılan imale, zihaf gibi tasarruflardan bahsederken mısra sonu heceleri genellikle değerlendirilmez. Oysa mısraın sonunda da olsa hecede yapılan imale ve zihaf uygulaması gösterilmelidir. Türkçe şiirlerde karşılaşılan beyitlerin son hecelerindeki farklılıktan dolayı “şiirin vezni” tanımı eksik kalabilmektedir. Çünkü özellikle kaside ve gazel nazım şeklinde matla beyti dışındaki beyitlerin mısraları bile kendi arasında son hece bakımından farklılaşabilmektedir. Bu yüzden “mısraın vezni” tanımının daha doğru bir yaklaşım olduğu söylenebilir. Böyle bir yaklaşım Türk aruzunu daha iyi anlamada da yardımcı olacaktır. Aruz öğretimini kolaylaştırmak için yapılan genellemeler bir yana akademik kaygılarla yapılan çalışmalarda bu hususa dikkat edilmesi daha doğru neticeler ortaya koyacaktır.