ET-TUHFETÜ’Z-ZEKİYYE Fİ’L-LUGÂTİ’T-TÜRKİYYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ORTAK KULLANILAN BİTKİ ADLARI ÜZERİNE

Özet

Türk dilinin tarihi kadimdir. Bu gerçek yazılı abidelerle de tescillenmiştir. Türk dilleri ailesinin tarihinde - orta türk devri diye tanımlanan bir döneminin önemli abidelerinden biri de Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-lugâti’t-Türkiyye eseridir. Et-Tuhfe Kıpçak Türkçesiyle yazılmış, yabancılara Türkçe öğretmeyi amaçlayan, döneminin en önemli eserlerinden birisidir. Ne zaman, nerede ve kimin tarafından yazıldığı kesin olarak bilinmeyen eserde yer alan bazı notlara dayanarak onun 14. yüzyılda - Memlûkların son dönemlerinde yazıldığını tahmin etmek mümkündür. Böyle bir tarihi eserin Azerbaycan türkçesi ile karşılaştırılmalı incelemesi, dilimizin tarihinin araştırılması bakımındanda da önem arz etmektedir. Türk lehçelerinin kelime varlığına ait yürütülen araştırmalarda daha çok ortak Türkçe kelimelere önem verilmektedir. Bu çalışmamızda biz de de Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-lugâti’t-Türkiyye eseri ve Azerbaycan türkçesinde ortak kullanılan bitki adlarından bahs edeceğiz. Türk lehçelerinin Et-Tuhfe ve Azerbaycan Türkçesinin kelime varlıklarının gerek yakın, gerekse de farklı yönleri vardır ki bu özellikler adlarda, bilhassa bitki adlarında kendisini gösterir. Böyle bir durum onların tarihî ve özgür ilerleme yoluna ilişkin ortaya çıkmıştır. Halkın tarihi ve yaşadığı coğrafya ile yakından bağlantılı olan bitki adları onun kültürünü incelemek için değerli kaynaklardan biridir. Et-tuhfe ve Azerbaycan Türkçesinde aynı (alma (Et-Tuhfe) – alma (Azerbaycan) “alma”, arpa (EtTuhfe) - arpa (Azerbaycan) “arpa”, turp (Et-Tuhfe) - turp (Azerbaycan) “turp”, yemiş (EtTuhfe) – yemiş (Azerbaycan) “yemiş”, soğan (Et-Tuhfe) - soğan (Azerbaycan) “soğan”, kök (Et-Tuhfe) - kök (Azerbaycan) “kök” və s.), bazen de küçük fonetik değişimlerle (hayva (EtTuhfe) - heyva (Azerbaycan) “heyva”, sarımsak/sırımsak (Et-Tuhfe) – sarımsaq (Azerbaycan) “sarımsaq”, kabak (Et-Tuhfe) – qabaq/balqabağı (Azerbaycan) “qabaq”, buzay/buğday (EtTuhfe) – buğda (Azerbaycan) “buğda”, armut (Et-Tuhfe) – armud (Azerbaycan) “armud” və s.) kullanılan bitki adları Türk lehçeleri ailesinin tarihinin eskiliği ve karşılaştırılan bu iki türkçenin (Et-Tuhfe eserindeki Kıpçak ve Azerbaycan) aynı bir kökenden türemesinin en büyük göstergesidir.