MEVLÂNÂ SEKKÂKÎ DÎVÂNI’NDA EDATLAR

Özet

Edatların tanımı hakkında birçok görüş vardır. Genel olarak edatlar, tek başına manası olmayan, birlikte kullanıldığı kelimelerle mana kazanan, gramer görevleri olan ve kelime türleri içinde geniş kullanım alanına sahip olan kelimeler olarak ifade edilir. Birçok edat, tarihî dönemlerden bugüne kadar ses ve şekil değişikliğine uğramıştır. Böylelikle edatlar, kullanıldığı dönemin şekil ve biçim özelliklerine bürünerek kendini göstermiştir. Mevlânâ Sekkâkî ile ilgili net bilgilere sahip değiliz. Ancak Mevlânâ Sekkâkî’nin XVI. yüzyılın ilk yarısında doğduğu, XIV. yüzyılın ikinci yarısı ile XV. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış olabileceği, hayatının bir kısmını Semerkand’da geçirmiş olabileceği ve XV. yüzyılın ilk yarısında vefat etmiş olabileceği söylenmektedir. Mevlânâ Sekkâkî’nin elimizde olan eseri Dîvânı’dır. Mevlânâ Sekkâkî Dîvânı’nın 2 nüshası vardır. Kemal Eraslan, bu iki nüshayı esas alarak Mevlânâ Sekkâkî Dîvânı adlı yayını oluşturmuştur. Mevlânâ Sekkâkî’nin şiirlerinde eski Türk edebiyatının mazmunlarını, edebî sanatlarını, ayet ve hadisleri, kıssa ve rivayetleri, Doğu ve Batı dünyasındaki önemli şahsiyetleri, dönemin sosyal hayatındaki aksaklıkları ve düzenlemeleri, tasavvuf kültürünü görmek mümkündür. Klasik Çağatay edebiyatının ilk temsilcilerinden olan kaside tarzındaki yetkinliğiyle öne çıkan Mevlânâ Sekkâkî’nin gazel ve kasidelerinden hareketle onun Türk şiir geleneğini ve Fars şiir geleneğini iyi bildiğini söylemek mümkündür. Bu yazıda Klâsik Çağatay edebiyatının en önemli şairi olan Mevlânâ Sekkâkî ve Dîvânı hakkında genel bilgiler verilmiştir. Edatlar hakkındaki mevcut görüşler incelenmiş, eserde yer alan edat ve edat soylu sözcüklerin Çağatay Türkçesindeki şekil özelliklerinin nasıl olduğu hususu aydınlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca edatların çeşitleri hakkında sınıflandırmalardan da bahsedilmiş ve Mustafa Argunşah’ın Çağatay Türkçesindeki edatlarla ilgili tasnifi esas alınmıştır. Eserde hangi edat türünün kaç defa kullanıldığının tespiti yapılmıştır. Çalışmamızdaki örneklerin yazılışında Kemal Eraslan’ın Mevlânâ Sekkâkî Dîvânı yayını esas alınarak kaynağın imlasına bağlı kalınmıştır. Edatların Türkiye Türkçesindeki karşılıkları verilirken TEBDİZ sistemi üzerinden anlamlandırılma esas alınmıştır. Mustafa Argunşah’ın Çağatay Türkçesindeki edatlarla ilgili tasnifi esasında Mevlânâ Sekkâkî Dîvânı’nda 1196 edata ve edat görevli kullanıma rastlanmaktadır. Edatlar eserde aktif bir şekilde kullanılmakta ve edatların kullanılmadığı az sayıda mısra bulunmaktadır.